Beyaz Kan Nedir?

Beyaz kan nedir? Beyaz kan ne işe yarar? Beyaz kan hastalıkları nelerdir? Beyaz kan düşüklüğü neden olur? Ve benzeri soruların cevabını Hematoloji branşı konu ediniyor. İç Hastalıkları (Dahiliye) bölümünün de uzmanlık alanı arasında bulunan bu başlıklar, kan tahlili yaptıran birçok kişinin aklına takılıyor.

Özel Aktıp Hastanesi Dahiliye birimi doktorlarından Uzm. Dr. Orhan Baysal, beyaz kan hakkında merak edilenleri açıkladı.

Beyaz Kan Nedir? WBC – Beyaz Kan Hücresi (BKH) Nedir?

İngilizcede ‘White Blood Cell’ terimiyle (kısaca WBC) olarak ifade edilen beyaz kan hücreleri, akyuvarları tanımlar. Ayrıca bunlara tıp dilinde ‘lökosit’, halk arasında ise ‘beyaz küre’ adı verilir.
Virüs, mantar, bakteri ve zehirli toksinlerle savaşan akyuvarlar, bunları ortadan kaldırarak sağlığı korur ve bağışıklık sistemine güç verir.
Enfeksiyon ve zararlıları bertaraf etmekten sorumlu olan ve savunma sistemimizin önemli parçalarından birini oluşturan beyaz kan hücreleri, esasen yalnızca kan içerisinde ve lenf dokusunda bulunur. Fakat vücudumuza zararlı mikroorganizmalar girdiğinde, akyuvarlar hemen dolaşım sisteminden çıkarak o bölgeye doğru yönelir. Böylece zararlıların istilâsına uğrayan yeri antijenlerden temizler.

Vücutta Beyaz Kan Nasıl Üretilir?

Yukarıda; beyaz kan nedir? Sorusunu cevapladıktan sonra, WBC hücrelerinin nasıl üretildiğinden bahsetmekte de yarar görüyoruz.
WBC’lerin temel kaynağı lenfoid dokular ve kemik iliğidir. Kendini yenileyebilme özelliğine sahip bu hücreler, bağışıklık sistemi direncine göre artıp azalabilir.

Beyaz Kan Ne İşe Yarar? Akyuvar - Beyaz Kan Hücresi Görevleri Nelerdir?

Beyaz kan nedir? Sorusunun cevabını tüm detaylarıyla açıklamaya devam ederken, şimdi bu hücrelerin fonksiyonlarına değinmek istiyoruz.
Akyuvarlar devamlı kanda hareket hâlindedir, hastalıklar ve enfeksiyonlarla mücadelede kritik rol üstlenir. Ancak beyaz kan ne işe yarar? Sorusunun cevabı, akyuvar tipleri doğrultusunda farklılık arz eder. Şöyle ki;
• Bazofiller: Kandaki miktarı en az olan beyaz kan hücresi çeşidi budur. İmmünoglobulin E antikoru üretir. Henüz yeni gelişmeye başlamış bazı kanser hücrelerinin yok edilmesini sağlar. Parazitlerden kaynaklı enfeksiyonların engellenmesinde büyük etkisi mevcuttur. Ayrıca kanın sahip olduğu akışkan yapıyı korumakla vazifelidir. Kronik ve akut alrejik hastalıklar, astım, anafilaksi gibi durumlarda bu akyuvarlar ön plana çıkar. Öte yandan; kanın pıhtılaşmasını önleyici heparin maddesi, yine bu hücreler tarafından üretilir.
• Nötrofiller (NEU): Vücuda giren yabancı mikroorganizmalara karşı ilk müdahale, nötrofiller tarafından yapılır. Bunlar, beyaz kan hücrelerinin yaklaşık %55-%70’lik bir kısmını meydana getirir. Kimyasal enzimler üreterek işlev gösteren bu WBC türü, bakteri ve mantarların yok edilmesinde görev alır. Bıraktığı enzimlerle onları sindirerek etkisiz hâle getirir. Çevresel faktörler nedeniyle gelişen hastalıklarda, virüs nedeniyle oluşmuş rahatsızlıklarda vücudu korumak bu akyuvar hücrelerinin işidir.
• Eozinofiller (EOS): Bunlar; kancalı solucan, bakteri, virüs ve diğer parazitleri yok etmekten sorumludur. Bilhassa alerjiye bağlı enfeksiyon gelişiminin önlenmesinde, astım vb. rahatsızlıklarda bu hücrelere büyük iş düşer. Söz konusu hücreler, vücudu alerjik reaksiyon kaynaklı iltihaplanmalardan muhafaza eder. İnflamasyon oluşumuna sebebiyet veren parazitleri parçalayıp onların yok olmasına yol açar.
• Lenfositler (LYM): B hücresi diye de isimlendirilen lenfositlerden kimileri üretildiği bölgede kalırken, büyük bir kısmı göğüs bölgesindeki timüs adı verilen lenf bezine gider ve burada T hücresine dönüşür. Ardından da; lenf bezleri, bağırsak, lenfoid, dalak ve bademciklerin yapısına karışır. T hücreleri hâline gelerek Lenfatik sisteme yerleşen bu lenfositler, yabancı organizma varlığında bağışıklık sistemi hücrelerinin uyarılmasını sağlamak adına bir kimyasal salgılar. Buna, ‘lenfokin’ denir. Bahsettiğimiz bu madde, savunma sisteminin zararlı organizmalara saldırarak onları tahrip etmesine yarar.
• Monositler (MON): Bunlar ise beyaz kan hücrelerinin takriben yüzde 8'ini oluşturur. Boyut açısından en büyük beyaz kan hücreleridir. Kemik iliğinde üretildikten sonra kana karışarak dokulara ulaşan monositler, ‘Makrofaj’ ismini alır. Onların buradaki vazifesi, ölü hücreleri temizlemek ve dokuları bakterilerden arındırmaktır. Ayrıca söz konusu hücrelerin doku onarımında da büyük bir yeri vardır. Bakterileri büyük hasara uğratan bu hücreler, vücudun hastalıklardan kurtarılmasında etkin bir role sahiptir.

İdeal Beyaz Kan Değerleri Kaç Olmalı? Normal Beyaz Kan Seviyesi Ne Olmalıdır?

Yenidoğanlarda bu değer oldukça yüksektir. Fakat yaşın ilerlemesine bağlı olarak WBC seviyesinde azalma gözlemlenir. Referans değerleri laboratuvar ortamlarına göre değişebilmekle beraber, genellikle bir mcl (mikrolitre) kanda yer alan WBC miktarı esas alınır.
Buna göre, normal beyaz kan değeri kaç olmalı? Sorusuna anahatlarıyla şöyle cevap verebiliriz:
• 0-1 Ay: 9.000-30.000,
• 2-12 Ay: 5.000-19.500,
• 1-3 Yaş: 6.000-17.500,
• 4-5 Yaş: 5500 – 15 000,
• 6-15 Yaş: 4500 – 13 000,
• 15 yaş ve Üstü: 4000 – 10 000.
Kan hacmi için milimetre veya metreküp gibi ortak ölçüm birimleri de kullanılabileceğini unutmamak gerekir. Bu arada ideal beyaz kan değeri ölçümü yapılırken hücre türleri ise çoğunlukla yüzde olarak hesap edilir. Uluslararası Lösemi ve Lenfoma Derneği'nin belirttiğine göre normal aralıklarda kandaki hücre türü yüzdelerinin şöyle olması beklenir:
• Bazofiller: %0,5 -1 arası,
• Nötrofiller: %55-73 arası,
• Eozinofiller: %1 -4 arası,
• Lenfositler: %20-40 arası,
• Monositler: %2-8 arası.

Beyaz Kan Sayımı Nasıl Yapılır? WBC – Beyaz Kan Testi Nasıl Yapılır?

Akyuvar sayısı, tam kan sayımı sırasında bakılan bir parametre olarak karşımıza çıkar. İnflamasyon, enfeksiyon, Otoimmün hastalık gibi durumlardan şüphe edilmesi hâlinde beyaz kan testi istenir. Vücut ve baş ağrıları, titreme, yüksek ateş vb. şikâyetlerin varlığında beyaz kan testi önerilir. Yine, bağışıklık sistemini baskılayan bir ilaç kullananlarda da WBC sayımına ihtiyaç duyulabilir. Bunun için koldan alınacak bir miktar kan yeterlidir.
Ayrıca yenidoğanlarda rutin olarak beyaz kan sayımı gerçekleştirilir. Bu, anormal bir durum olup olmadığını tespit etme noktasında büyük öneme sahiptir. Ancak bebeklerde uygulanan WBC sayımı yapılırken kol yerine topuktan kan alınır. Öte yandan lökosit miktarındaki farklılık idrar tahlilinde de kendini belli edebilir.
 
• Hemen Öğrenin: Adet Bittikten Sonra Kasık Ağrısı Neden Olur?

Beyaz Kan Hastalıkları Nelerdir? Akyuvar - Beyaz Kan ile İlgili Hastalıklar:
Beyaz kan hücrelerinin gereğinden az veya fazla olması normal kabul edilmez. Yetişkin bir bireyin tam kan sayımında akyuvar hücrelerinin 4 bin ilâ 10 bin civarı ölçülmesi gerekir. Bu değer aralığından düşük olmasına ‘Lökopeni’ (beyaz kan eksikliği) denir.
WBC değerinin normalden fazla oluşu ise vücutta enfeksiyon ya da başka bir hastalık bulunduğuna işaret eder.
Vücudun bu rahatsızlıkla savaşmak için yoğun antikor ürettiğini gösteren bu durum, otoimmün ve alerjik hastalıklar dâhil birçok sağlık probleminin habercisi olabilir.
Öyleyse; beyaz kan nedir? Şeklindeki soru işaretini gidermişken, akyuvarlarla ilgili bazı hastalıklara temas ederek bu hücrelerin fazlalığı veya eksikliği hâlinde ne gibi sonuçlar ortaya çıkabileceğine ışık tutalım:

Lökopeni – Beyaz Kan Eksikliği (Beyaz Kan Düşüklüğü):

Beyaz kan neden düşer? Toplam kan hacminin takribi olarak %1’ini beyaz kan hücreleri oluşturur. Bunların gereğinden daha az olması, ‘lökopeni’ yani beyaz kan eksikliği olarak nitelendirilir. Özellikle enfeksiyonlarda gözlemlenen bu durum, bağışıklık sisteminin görevini tam mânâsıyla yerine getirmesini engeller.
En yaygın beyaz kan eksikliği belirtileri ise; ateş, gece terlemesi, eklem ve kemik ağrılarıdır. Diğer taraftan, WBC değerlerinin düşük olmasıyla kanser arasında direkt olarak bir ilişki yoktur. Yani bu, doğrudan kansere yol açabilecek bir durum değildir. Ancak lösemi ve lenfoma gibi kanser hastalarında normalden yüksek veya düşük WBC değerine rastlanabilir.
Beyaz kan eksikliğine yol açabilen başlıca faktörler ise şöyledir:
1. Nezle, grip gibi viral hastalıklar,
2. Enfeksiyonlar,
3. Otoimmün bozukluklar,
4. Bazı ilaçlar,
5. Kemik iliği kanseri (Lenfomalar ve lösemi),
6. Verem,
7. Sıtma,
8. Karaciğer hastalıkları,
9. İltihaba sebep olan durumlar,
10. Kemoterapi-radyoterapi,
11. HIV virüsü,
12. Dalak büyümesi,
13. Alkol tüketimi,
14. Beslenme bozukluğu,
15. Vitamin eksikliği,
16. Kemik iliği yetmezliği,
17. Romatizmal hastalıklar.

Lökositoz – Beyaz Kan Yüksekliği:

Bu ise akyuvar miktarının kabul gören ideal seviye üzerinde olması anlamına gelir. Beyaz kan yüksekliğine yol açan durumlar da, akyuvar eksikliği nedenleriyle benzerlik gösterir. Onlardan bazıları şunlardır:
1. Kemik iliği problemleri,
2. Alerjiler,
3. Stres,
4. Hormon bozuklukları,
5. Sigara kullanımı,
6. Birtakım ilaçların yan etkileri,
7. Hamilelik,
8. Şeker komasına girmek,
9. Kemik iliğinden aşırı kan hücresi üretimiyle karakterize myeloproliferatif Hastalıklar,
10. Cerrahi operasyon geçirmek,
11. Dalağın alınmış olması,
12. Kalp krizi,
13. Kronik böbrek yetmezliği,
14. Aşırı egzersiz,
15. Hemoliz (Kanın parçalanma bozuklukları),
16. Böbrek taşları,
17. İdrar yolu enfeksiyonu,
18. Lösemi,
19. Enfeksiyon harici iltihaplanmalar (ltihaplı bağırsak hastalığı, enfeksiyon dışı deri hastalığı) vb.

En sık görülen beyaz kan yüksekliği belirtileri de şu şekildedir:

1. Titreme, üşüme,
2. Ateş,
3. İshal veya kabızlık,
4. İdrarda kötü koku; idrar yaparken yanma, ağrı, sık sık idrar yapma ihtiyacı,
5. Deride döküntü ve kızarıklıklar,
6. Yorgunluk,
7. İştah kaybı,
8. Bilinç bulanıklığı,
9. Eklemlerde, kemiklerde ağrı (Özellikle yan taraflarda, leğen kemiği bölgesinde yoğunlaşması),
10. Bulantı ve kusma.

Beyaz Kan Düşüklüğü ve Beyaz Kan Yüksekliği Nasıl Tedavi Edilir?

Bu tür hastalıkların tedavisinde; antihistaminik veya antibiyotik ilaçlar, beslenme değişiklikleri, IV Sıvı Tedavisi,  stres yönetimi, kan/kök hücre nakli, vitamin-mineral takviyesi gibi seçeneklere başvurulur.
En çok kullanılan bazı takviyeler arasında; B12, folik asit, çinko, selenyum, E vitamini ve balık yağı bulunur.
Eğer altta yatan bir sağlık problemi söz konusuysa, öncelikle onun tedavi edilmesi önem taşır. Bağışıklık sistemiyle ilgili bir sorun mevcut ise vücudun savunma sistemini güçlendirici ilaçlardan faydalanılır.
Beyaz kan hücrelerinde yükseklik veya düşüş bir ilacın yan etkisine bağlıysa, ona belli müddet ara verilerek normale dönmesi beklenebilir. Bu durum, kanser tedavisi için kullanılan radyoterapi ve kemoterapi için de geçerlidir.
Beyaz kan nedir? Ne işe yarar? Akyuvar çeşitleri ve beyaz kan hastalıkları nelerdir? Gibi sorularınıza yanıt bulduğunuza göre; kan değerlerinizin normal olup olmadığını öğrenmek, olası rahatsızlıklarınızın erkenden tespit ve tedavi edilmesini sağlamak için Dahiliye uzmanlarımızı ziyaret etmekte gecikmeyin!

Online Randevu Oluştur